Dünyanın ən məşhur dəniz faciəsinin hansı olduğunu soruşsaq, çox güman ki, əksəriyyətin cavabı "Titanik” olar. Halbuki "Titanik" nəhəng aysberqlə toqquşana qədər minlərlə kilometr yol qət etməyə nail olmuşdu.

Qaynarinfo xəbər verir ki, İsveç tarixinin ən böyük məyusluğu sayılan "Vasa" isə "Titanik" qədər də "şanslı” olmayıb və onun sonunu gətirən yüngül külək əsintisi olub.

Dövrünün ən bahalı və ən güclü silahları ilə təchiz edilən "Vasa" İsveç donanmasının qüruruna çevrilməyə hazırlaşırdı. Lakin 10 avqust 1628-ci ildə çıxdığı ilk səfər cəmi bir neçə dəqiqə ərzində faciə ilə başa çatıb.

Həmin gün günortadan sonra hava kifayət qədər sakit olub və gəmi limandan yola düşüb. Teqelviken ərazisindən keçərkən qəfil əsən külək yelkənləri doldurub və gəmi yana əyilib. Normal şəraitdə bu qədər zəif təsir böyük bir gəmini batırmazdı, lakin "Vasa"nın aşağı göyərtəsində top qapaqları açıq qalıb. İçəri dolan tonlarla su gəmini sürətlə dibə çəkib. Kapitan qapaqların bağlanmasını əmr etsə də, artıq gec olub. Möhtəşəm "Vasa" hələ bir dəniz mili belə qət etmədən, sahildən cəmi bir neçə yüz metr aralıda 32 metr dərinliyə batıb. Gəmidə olan təxminən 150 nəfərdən 30-u içəridə qaldığı üçün həyatını itirib.

Dizayn xətası və su altında keçən 333 il

Bəs bu nəhəng gəmi niyə bu qədər asanlıqla aşıb? Problemin kökü təcrübəli gəmi ustası Henrik Hubertssonun dizaynında gizlənir. Həmin dövrdə gəmilərin təhlükəsizliyini ölçən müasir hesablamalar hələ mövcud deyildi və dizayn xətaları adətən gəmi suya endikdən sonra üzə çıxırdı. "Vasa"nın suyun altında qalan gövdəsi, suyun üstündəki nəhəng ağırlığa nisbətən çox kiçik olub. Bu isə ağırlıq mərkəzini yuxarı qaldıraraq gəmini qeyri-sabit hala gətirib. Sürətli olması planlaşdırılan bu zərif gəmi ən xırda küləkdə belə aşmağa məhkum quruluşa çevrilib.

"Vasa" tam 333 il ərzində dəniz dibində səssizcə qalıb. 1956-cı ildə dəniz mühəndisi Anders Fransén qalıqları yenidən aşkar etdikdən sonra tarixdəki ən böyük xilasetmə əməliyyatlarından biri başlayıb. Gəmini su üzünə çıxarmaq üçün gövdəni pinpon topları ilə doldurmaq kimi qeyri-adi ideyalar irəli sürülsə də, sonda yüksək təzyiqli su şırnaqları və polad troslardan istifadə edilərək 1961-ci ildə gəmi yenidən gün işığına çıxarılıb.

Baltik dənizinin soyuq və az duzlu suları "Vasa"nı sanki dondurmuşdu. Palçıqla örtülü olmasına baxmayaraq, gəminin xarici hissəsi və yelkənləri heyrətamiz dərəcədə yaxşı qorunmuşdu.

Bu gün Stokholmdakı "Vasa" muzeyində nümayiş etdirilən gəmi XVII əsrdən günümüzə qədər bütöv şəkildə çatmış yeganə döyüş gəmisi kimi seçilir. Qalıqlardan çıxarılan 17 skelet və 40 mindən çox əşya dövrün dənizçilik həyatına dair unikal məlumatlar təqdim edir. Elm adamları hələ də sümükləri uyğunlaşdıraraq həyatını itirən şəxslərin kimliyini müəyyənləşdirməyə çalışır.

Lakin xilasetmə və qoruma işləri tam problemsiz də deyil. Gəminin taxtasını qorumaq üçün xüsusi mum istifadə edilsə də, su üzünə çıxarıldıqdan sonra taxtanın təxminən 80 faiz zəifləməsi ciddi narahatlıq yaradır. Restavratorlar bu nəhəng irsi tamamilə məhv olmadan xilas etmək üçün zamanla yarış aparır.

Aydın