Antarktida — dünyanın ən ucqar və ən az məskunlaşmış materiklərindən biri — artıq qlobal plastik çirklənmənin təsirini hiss edir. Mikroplastik yerli həşəratların orqanizminə daxil olur və zamanla onların enerji balansını dəyişə bilər.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə Phys.org yazır.

Kentukki Universitetinin Martin–Qatton kənd təsərrüfatı, qida və ətraf mühit kollecinin alimlərinin rəhbərlik etdiyi beynəlxalq tədqiqat qrupu müəyyən edib ki, Antarktidanın yeganə yerli həşəratı artıq mikroplastiki udur.

"Science of the Total Environment” jurnalında dərc olunan bu tədqiqat Antarktida təbiətinə mikroplastikin təsirini araşdıran ilk iş olub və vəhşi təbiətdə tutulan həşəratların daxilində plastik hissəciklərin mövcudluğunu sənədləşdirib.

Bu işi hələ 2020-ci ildə başlayan tədqiqatçı Cek Devlin bildirib ki, layihə plastik çirklənmə barədə sənədli filmə baxdıqdan sonra formalaşıb.

"Bu filmi izləmək mənim dünyagörüşümü tam dəyişdi. Plastiklərin həşəratlara təsiri barədə oxumağa başladım və düşündüm: əgər plastik hər yerdə tapılırsa, bəs Antarktida kimi nadir yerlərdə vəziyyət necədir?”, deyə Devlin xatırladıb.

Antarktidanın yeganə həşəratı

Belgica antarctica təxminən bir düyü dənəsi ölçüsündə, qanadsız bir ağcaqanaddır. O, Yer üzündə ən cənubda yaşayan həşəratdır və yalnız Antarktidada yayılıb. Onun sürfələri Antarktida yarımadası boyunca mamır və yosunların nəm sahələrində yaşayır, hər kvadrat metrə təxminən 40 min fərd sıxlığına çata bilir. Bu sürfələr ölü bitki qalıqlarının parçalanmasına kömək edir və qida maddələrini yenidən torpağa qaytarır.

"Biz onları poliekstremofillər adlandırırıq. Onlar güclü soyuğa, qurumaya, yüksək duzluluğa, kəskin temperatur dəyişmələrinə və ultrabənövşəyi şüalanmaya dözürlər. Əsas sual belə idi: bu dözümlülük onları mikroplastik kimi yeni stress faktorundan qoruyurmu, yoxsa əvvəllər rastlaşmadıqları bu təhlükəyə qarşı daha həssas edir?”, deyə Devlin izah edib.

Antarktida çox vaxt toxunulmamış təbiət ərazisi kimi qəbul edilsə də, əvvəlki araşdırmalar artıq təzə qarda və ətraf dəniz sularında plastik fraqmentlərinin olduğunu göstərib. Bu konsentrasiyalar dünyanın əksər bölgələrindən aşağı olsa da, okean cərəyanları, küləklə daşınma və insan fəaliyyəti plastiki yenə də materikə gətirir.

Tədqiqatçılar ağcaqanadlarla bir sıra eksperimentlər aparıblar və nəticələr gözlənilməz olub.

"Hətta plastik konsentrasiyası ən yüksək olduqda belə, sağqalma səviyyəsi azalmadı. Baza metabolizmi də dəyişmədi. İlk baxışdan hər şey qaydasında görünürdü”, deyə Devlin bildirib.

Lakin daha detallı analiz başqa mənzərə ortaya çıxarıb: mikroplastikin daha yüksək səviyyələrinə məruz qalan sürfələrdə yağ ehtiyatları daha az olub, karbohidrat və zülal səviyyələri isə təxminən dəyişməz qalıb.

Devlin hesab edir ki, aşağı temperaturda yavaş qidalanma və bu həşəratların yaşadığı mürəkkəb təbii torpaq mühiti onların qəbul etdiyi plastik miqdarını məhdudlaşdıra bilər. Antarktidada işləməyin logistika çətinliklərinə görə ekspozisiya müddəti cəmi 10 gün davam edib. Onun sözlərinə görə, mikroplastikin potensial təsirini daha dərindən anlamaq üçün uzunmüddətli eksperimentlərə ehtiyac var.

Layihənin ikinci mərhələsi əsas suala həsr olunub: Antarktidada vəhşi şəraitdə yaşayan Belgica sürfələri artıq mikroplastiki udurmu?

2023-cü ildə Antarktida yarımadasının qərb sahili boyunca aparılan elmi ekspedisiya zamanı komanda 13 adada yerləşən 20 nöqtədən sürfələr toplayıb və sonradan qidalanmanın qarşısını almaq üçün onları konservasiya edib.

Tədqiqatçılar beş millimetrlik sürfələri disseksiya edərək bağırsaq tərkibini dörd mikrometrə qədər – insan gözünün görmə həddindən xeyli kiçik – hissəciklərin kimyəvi "izlərini” müəyyən edə bilən vizuallaşdırma sistemləri ilə analiz ediblər. Region üzrə 40 sürfənin təhlilindən sonra cəmi iki mikroplastik fraqment aşkarlanıb.

Bu miqdar az görünsə də, Devlin bunu erkən xəbərdarlıq kimi qiymətləndirir.

"Antarktidada hələ də planetin əksər yerləri ilə müqayisədə xeyli az plastik var və bu, yaxşı xəbərdir. Araşdırmamız göstərir ki, hazırda mikroplastik bu torpaq icmalarını bürüməyib. Amma artıq deyə bilərik ki, o, sistemə daxil olur və kifayət qədər yüksək səviyyələrdə həşəratların enerji balansını dəyişməyə başlayır”, deyə tədqiqatçı vurğulayıb.

Bu ağcaqanadı heç bir quru yırtıcısı yemədiyi üçün, onun udduğu plastikin qida zəncirinin yuxarı mərhələlərinə ötürülməsi ehtimalı azdır. Lakin Devlinin sözlərinə görə, əsas narahatlıq uzunömürlü sürfələrin iki illik inkişaf dövrü ərzində, xüsusən istiləşmə və quruma kimi əlavə stresslər fonunda, mikroplastiki qəbul etməyə davam etməsidir.

Devlin üçün bu nəticələr antropogen çirklənmənin nə qədər uzağa yayıldığını aydın göstərir.

"Hər şey bir sənədli filmə baxmaqla başladı və düşündüm: Antarktida bu problemlə üzləşməyən son yerlərdən biri deyilmi? Sonra ora gedib ağacların olmadığı, bitkilərin demək olar ki, olmadığı bir məkanda yaşayan bu inanılmaz kiçik həşəratla işləyirsən və yenə də onun bağırsağında plastik tapırsan. Bu, problemin miqyasını çox aydın göstərir”, deyə o bildirib.

Gələcək tədqiqatlarda komanda Antarktida torpaqlarında mikroplastik səviyyələrinin dəyişməsini izləməyi, həmçinin Belgica antarctica və digər torpaq orqanizmləri ilə uzunmüddətli, çoxfaktorlu eksperimentlər aparmağı planlaşdırır.

Aydın