Karter fəlakəti: Alimlər insanlığın mümkün sonunu hesablayıb

Qaynarinfo xəbər verir ki, "IFL Science” nəşrinin yazdığına görə, bu məyusedici nəticə elm üçün mühüm kəşflərin yolunu açaraq kainatın həqiqi təbiətini anlamağa yaxınlaşdırıb.

Bəzi hipotezlər kainatın hər istiqamətdə eyni dərəcədə homojen və izotrop olmadığını irəli sürsə də, məhz bu fərziyyə kosmik mikro dalğalı fonun (CMB) və kainatın genişlənməsini izah edən Fridman–Lemetr–Robertson–Uoker (FLRW) metrikasının mövcudluğunu proqnozlaşdırmağa imkan verib. Bu nəticələr sonradan astronomik müşahidələrlə təsdiqlənib.

"Fermilab” əməkdaşı Albert Stebbins hələ 2008-ci ildə "Phys.org” saytına müsahibəsində belə demişdi: "Kopernik prinsipi demək olar ki, bütün astronomiyanın təməl daşını təşkil edir. Bu prinsip şübhə doğurmur və bir çox kosmoloji modellərin statistik yoxlanışında mühüm rol oynayır”. Onun sözlərinə görə, bu prinsip daha ümumi Kosmoloji prinsipin nəticəsidir: biz nəinki kainatın xüsusi bir hissəsində yaşamırıq, ümumiyyətlə, kainatda "xüsusi hissə” anlayışı yoxdur. Hər şey hər yerdə eynidir (statistik fərqlər istisna olmaqla).

Bu prinsipin əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, "burada və indi” ilə "orada və indi” eyni mənanı daşıyır, eləcə də "burada və o vaxt” "orada və o vaxt” ilə eynidir. Yəni kainatın keçmişini anlamaq üçün zaman səyahətinə ehtiyac yoxdur – uzaqlara baxmaq kifayətdir, çünki oradan gələn işıq bizə keçmişi göstərir.

Bununla yanaşı, "antrop prinsip” adlanan anlayış da mövcuddur – yəni şüurlu müşahidəçilər yalnız həyat üçün əlverişli kainatda mövcud ola bilərlər. Ola bilsin, başqa kainatlar da var, lakin onlarda həyat mümkün deyil. Bəzi fiziklər və filosoflar hesab edirlər ki, həm Kopernik, həm də antrop prinsiplərini yalnız məkana deyil, zamana da tətbiq etmək mümkündür. Onların az bir qismi isə iddia edir ki, bu yanaşma insanlığın nə qədər mövcud olacağını təxmin etməyə kömək edə bilər.

Bu ideyanı ilk dəfə avstraliyalı astrofizik Brendon Karter irəli sürüb və buna görə də bir müddət bu nəzəriyyə "Karter fəlakəti” adlandırılıb. Prinsip sadədir: biz insanlığın tarixi içərisində xüsusi bir zamanda yaşadığımızı düşünməməliyik. Əgər ümumilikdə mövcud olmuş və olacaq insanların sayı, məsələn, bir trilyon olacaqsa, o halda hər bir insanın tarixdə təsadüfi bir zamanda doğulduğu fərz edilməlidir — nə başlanğıcda, nə də sonlarda.

Başqa sözlə, bir şey nə qədər uzunömürlüdürsə, onun bir müddət daha davam etmə ehtimalı yüksəkdir, lakin sonsuza qədər deyil. Əsas fərziyyə odur ki, biz zaman daxilində təsadüfi nöqtədə yaşayırıq.

Amerikalı astrofizik C. Riçard Qott 1993-cü ildə bu ideyanı inkişaf etdirərək təklif edib ki, əgər biz zaman baxımından xüsusi mövqedə deyilsə, deməli, insanlığın ömrünün təxminən ortasında yaşayırıq. Bu yanaşmaya əsasən, insanlıq artıq mövcudluğunun yarısını keçib və qalan ömrü bu müddətə yaxın və ya bir neçə dəfə artıq ola bilər. Başqa sözlə, sivilizasiyanın sonu nə yaxın illərdə, nə də milyonlarla il sonra deyil – bu iki ifrat arasında bir yerdə baş verə bilər.

Qott öz ideyasını Berlin divarına da tətbiq edib. 1969-cu ildə o, həm Berlin divarını, həm də Stounhendci ziyarət edib. Həmin dövrdə divar təxminən 8 il, Stounhendc isə 3900 il idi ki, mövcud idi. Divar 20 il sonra yıxılıb – bu da onun hesabladığı aralığa uyğun gəlib. Stounhendc isə, gözlənildiyi kimi, hələ də qalmaqdadır.

Bu nəzəriyyə sonradan "Qiyamət arqumenti” adı ilə məşhurlaşıb. Qottun hesablamalarına görə, əgər 1993-cü ildəki doğum səviyyələri əsas götürülərsə, insanlığın mövcudluğu bir neçə min ildən on minlərlə ilə qədər davam edə bilər. O yazırdı ki, əgər illik doğum sayı (təxminən 145 milyon) bu templə davam etsə, insanlıq 19 min ildən az müddətdə yox ola bilər. Əgər bəşəriyyətin ömrü 7,8 milyon ilə çatdırılmaq istənilirsə, doğum səviyyəsi ən azı 400 dəfə azalmalıdır.