Türkiyənin müxtəlif bölgələrində torpağın iri miqyaslı çökmələri getdikcə daha tez-tez müşahidə olunur. Bu çökəkliklərin bəzilərinin dərinliyi onlarla, hətta yüzlərlə metrə çatır. Ən xurafatçı insanlar bunu ali qüvvələrin əlaməti kimi dəyərləndirir və hətta Bibliya peyğəmbərliklərini xatırladırlar.

Lakin Qaynarinfo "Daily Mail”ə istinadla xəbər verir ki, bu hadisələrin səbəbi elm baxımından asanlıqla izah olunur.

Türkiyənin Fövqəladə Hallar və Fəlakətlərin Nəticələrinin Aradan Qaldırılması İdarəsinin məlumatına görə, təkcə Konya vilayətində 648 iri torpaq çökəyi qeydə alınıb. Onların əsas səbəbləri uzunmüddətli quraqlıq və yeraltı suların nəzarətsiz şəkildə çıxarılmasıdır. Konya Texniki Universitetinin mütəxəssisləri son bir il ərzində 20-dən çox yeni çökmə zonası müəyyən edərək, 2021-ci ilə qədər xəritələrdə qeyd olunmuş təxminən 1900 problemli əraziyə əlavə ediblər.

2000-ci illərə qədər bu cür çökəkliklər nadir hal idi və onilliklərdə bir dəfə qeydə alınırdı. Lakin son 25 ildə vəziyyət köklü şəkildə dəyişib. Qlobal iqlim dəyişiklikləri, yağıntıların azalması və yeraltı su ehtiyatlarının tükənməsi nəticəsində indi hər il onlarla iri çökmə baş verir. Ayrı-ayrı çökəkliklərin diametri 30 metri də keçir.

Yeraltı suların səviyyəsinin enməsi domino effekti yaradır: quyular quruyur, ekosistemlər dağılır, torpağın məhsuldarlığı azalır və torpaq öz dayanıqlığını itirir. Qarğıdalı və şəkər çuğunduru məhsullarını qorumağa çalışan fermerlər daha çox su çıxarmağa məcbur qalırlar ki, bu da deqradasiyanı daha da sürətləndirir. Bölgədə artıq fermerlərin əkin sahələrini itirdiyi və ya təhlükəli əraziləri tərk etməyə məcbur qaldığı hallar qeydə alınıb.

NASA-nın Yer Observatoriyasının məlumatları böhranın miqyasını təsdiqləyir: 2021-ci ildə Türkiyədə su anbarlarındakı su səviyyəsi son 15 ilin minimumuna düşüb. Yerli geoloji xidmətlər isə Konya bölgəsində yeraltı suların onilliklərdir sürətlə azaldığını bildirir.

Oxşar təhlükələr dünyanın digər bölgələrində də müşahidə olunur. Tədqiqatçılar xəbərdarlıq edirlər ki, bu cür hadisələr artıq ABŞ-da, Asiya ölkələrində, Yaxın Şərqdə, Aralıq dənizi hövzəsində və Avstraliyada qeydə alınır. ABŞ-da xüsusilə Böyük Düzənliklər, Kaliforniyanın Mərkəzi Vadisi və cənub-şərq ştatları narahatlıq doğurur.

Xüsusilə Texas, Florida, Nyu-Meksiko və Arizona ştatlarında quraqlığın dərinləşməsi və su istifadəsinə ciddi nəzarətin olmaması halında torpaq çökmələrinin artacağı ehtimal edilir. ABŞ-da quraqlıq monitorinqi göstərir ki, Vaşinqton, Oreqon, Aydaho, Yuta, Kolorado və Vayominqin bəzi bölgələri artıq kritik rütubət çatışmazlığı səviyyəsinə çatıb.

Bu çökəkliklərin formalaşma mexanizmi yaxşı öyrənilib: quraq ərazilərdə şəhərlər və təsərrüfatlar əhəngdaşı laylarından kütləvi şəkildə su çıxarır, torpağın sabitliyini təmin edən yeraltı boşluqları qurudurlar. Su çəkildikdə bu boşluqların "tavanları” dağılır və bir neçə saat ərzində tarlaları, yolları və tikililəri udan nəhəng kraterlər yaranır.

Son illərdə ABŞ-da belə hadisələrin silsiləsi qeydə alınıb: Texas ştatının Upton dairəsində köhnə neft quyusu yaxınlığında yaranmış 60 metrlik çökəklikdən tutmuş, cənubi Nyu-Meksikoda 9 metr dərinliyində kraterin avtomobilləri udaraq insanların təxliyəsinə səbəb olduğu hallara qədər.

Alpər